TRƯỜNG HẬN CA 
Bạch Cư Dị,


Trường Hận Ca (nhạc Cao Sơn Lưu Thủy)

Hán hoàng trọng sắc tư khuynh quốc 
Ngự vũ đa niên cầu bất đắc 
Dương gia hữu nữ sơ trưởng thành 
Dưỡng tại thâm khêu nhân vị thức 

Thiên sinh lệ chất nan tự khí 
Nhất triều tuyển tại quân vương trắc 
Hồi đầu nhất tiếu bách mị sinh 
Lục cung phấn đại vô nhan sắc 

Xuân hàn từ dục hoa thanh trì 
Ôn tuyền thủy hoạt tẩy ngưng chi 
Thị nhi phò khởi kiều vô lực 
Thỉ thị tân thừa ân trạch thì 

Vân mấn hoa nhan kim bộ diêu 
Phù dung trường noãn độ xuân tiêu 
Xuân tiêu khổ đoản nhật cao khởi 
Tùng thử quân vương bất tảo triều 

Thừa hoan thị yến vô nhàn hạ 
Xuân tùng xuân du dạ chuyên dạ 
Hậu cung giai lệ tam thiên nhân 
Tam thiên sũng ái tại nhất thân 

Kim ốc trang thành kiều thị dạ 
Ngọc lâu yến bải tuỳ hòa xuân 
Tỉ muội đệ huynh giai liệt thổ 
Khả lân quang thái sinh môn hộ 

Toại lịnh thiên hạ phụ mẫu, tâm 
Bất trọng sinh nam trọng sinh nữ 
Ly cung cao xứ nhập thanh vân 
Tiên nhạc phong phiêu xứ xứ văn 

Hoãn ca mạn vũ ngưng ti trúc 
Tận nhật quân vương khán bất túc 
Ngư dương bề cổ động địa lai 
Kinh phá nghê thường vũ y khúc 

Cửu trùng thành khuyết yên trần sinh 
Thiên thừa vạn kị tây nam hành 
Thuý hoa diêu diêu hành phục chỉ 
Tây xuất đô môn bách dư lí 

Lục quân bất phát vô nại hà 
Uyển chuyển nga mi mã tiền tử 
Hoa điền uỷ địa vô nhân thâu 
Thuý kiều kim tước ngọc tao đầu 

Quân vương yểm diện cứu bất đắc 
Hồi khán huyết lệ tương hoà lưu 
Hoàng ai tán mạn phong tiêu sách 
Vân sạn oanh vu đăng Kiếm các 

Nga mi sơn hạ thiểu nhân hành 
Sinh kì vô quang nhật sắc bạc 
Thục giang thủy bích Thục sơn thanh 
Thánh chúa triêu triêu mộ mộ tình 

Hành cung kiến nguyệt thương tâm sắc 
Dạ vũ văn linh trường đoạn thanh 
Thiên triền địa chuyễn hồi long ngư 
Đáo thử trù trừ bất năng khứ 

Mã ngôi bi hạ nê thổ trung 
Bất kiến ngọc nhan không tử xứ 
Quân thần tương cố tận triêm y 
Đông vọng Đô môn tín mã qui 

Qui lai trì uyển giai y cựu 
Thái dịch phù dung Vị ương liễu 
Phù dung như diện liễu như mi 
Đối thử như hà bất lệ thùy 

Xuân phong đào lí hoa khai nhật 
Thu vũ ngô đồng diệp lạc thì 
Tây cung nam nội đa thu thảo 
Lạc diệp mãn giai hồng bất tảo 

Lê viên tử đệ bạch phát tân 
Tiêu phòng a giám thanh nga lão 
Tịch diện huỳnh phi tư tiếu nhiên 
Cô đăng khiêu tận vị thành miên 

Trì trì chung cổ, sở trường dạ 
Cảnh cảnh tinh hà dục thự thiên 
Uyên ương ngõa lãnh sương hoa trọng 
Phỉ thúy khâm hàn thùy dữ cọng 

Du du sinh tử biệt kinh niên 
Hồn phách bất tằng lai nhâp mộng 
Lâm cùng đạo sĩ Hồng đô khách 
Năng dĩ tinh thành tri hồn phách 

Vị cảm quân vương triển chuyển từ 
Toại giáo phương sĩ ân cần mịch 
Bài không ngự khí bôn như điển 
Thăng thiên nhập địa cầu chi biến 

Thượng cùng Bích lạc hạ Hoàng tuyền 
Lưỡng xứ mang mang giai bất kiến 
Hốt văn hải thượng hữu tiên san 
San tại hư vô phiếu diếu gian 

Lâu các linh lung ngũ vân khởi 
Kỳ trung trác ước đa tiên tử 
Trung hũu nhất nhân tự Thái chân 
Tuyết phu hoa mạo sâm si thị 

Kim khuyết tây sương khấu ngọc toan 
Chuyển giáo Tiểu ngọc báo Song thành 
Văn đạo Hán gia thiên tử sứ 
Cửu hoa trướng lý mộng hồn kinh 

Lãm y thôi chẫm khởi bồi hồi 
Châu bạc ngân bình dĩ lệ khai 
Vân cát bán thiên tân thụy giác 
Hoa gian bất chỉnh hạ đường lai 

Phong xuy tiên khuyết phiêu phiêu cử 
Du tợ nghê thường vũ y vũ 
Ngọc dung tịch mịch lệ lan can 
Lê hoa nhất chí xuân đái vũ 

Hàm tình ngưng thêtá quân vương 
Nhất biệt âm dương lưỡng điếu mang 
Chiêu dương điện lý ân ái tuyệt 
Bồng lai cung trung nhật nguyệt trường 

Hồi đầu hạ vọng trần hoàn xứ 
Bất kiến Trường An kiến trần vụ 
Duy tương cựu vật biểu thâm tình 

Điển hiệp kim thoa ký tương khứ 
Thoa lưu nhất cổ hiệp nhất phiến 
Thoa tịch hoàng kim hiệp phân điền 
Đản giáo tâm tợ kim điền kiên 

Thiên thượng nhân gian hội tương kiến 
Lâm biệt ân cần trọng kí từ 
Từ trung hữu thệ lưỡng tâm tri 
Thất nguyệt thất nhật Trường sinh điện 
Dạ bán vô nhân tư ngữ thì 

Tại thiên nguyện tác tị dực điểu 
Tại địa nguyện vi liên lí chí 

Thiên trường địa cửu hữu thời tận 
Thử hận mang mang vô tuyệt kỳ.... 

Bản dịch của Tản Đà -- 

Đức vua Hán mến người khuynh quốc, 
Trải bao năm tìm chuốc công tai (1). 
Nhà Dương có gái mới choai, 
Buồng xuân khóa kín chưa ai bạn cùng (2) 
Lạ gì của tuyết đông ngọc đúc, 
Chốn ngai vàng phút chốc ngồi bên. 
Một cười trăm vẻ thiên nhiên, 
Sáu cung nhan sắc thua hờn phấn son. 
Trời xuân lạnh suối tuôn mạch ấm, 
Da mỡ đông kỳ tắm ao Hoa. 
Vua yêu bận ấy mới là, 
Con hầu nâng dậy coi đà mệt thay! 
Vàng nhẹ bước lung lay tóc mái, 
Màn phù dung ân ái (3) đêm xuân. 
Đêm xuân vắn vủn có ngần, 
Ngai rồng từ đấy chậm phần vua ra. 
Suốt ngày tháng tiệc hoa vui mãi, 
Đêm xuân tàn, xuân lại còn đêm. 
Ba nghìn xinh đẹp chị em, 
Ba nghìn yêu quí chất nêm một mình. 
Nhà vàng đúc đêm thanh ôm ấp, 
Lầu ngọc cao, say ắp bầu xuân (4) 
Anh em sướng đủ mọi phần, 
Mà cho thiên hạ có lần rẻ trai. 
Vẳng tiên nhạc khắp nơi nghe biết, 
Làn gió đưa cao tít Ly cung. 
Suốt ngày múa hát thung dung, 
Tiếng tơ, tiếng trúc say lòng quân vương. 
Ầm tiếng trống Ngư Dương kéo đến, 
Khúc Nghê Thường tan biến như không. 
Chín lần thành khuyết bụi tung, 
Nghìn xe muôn ngựa qua vùng tây nam. 
Đi lại đứng hơn trăm dặm đất, 
Cờ thúy hoa bóng phất lung lay. 
Sáu quân dùng phất lung lay. 
Sáu quân dùng dắng làm rầy, 
Mày ngài trước ngựa lúc này thương ôi! 
Ai người nhặt thoa rơi bỏ đất, 
Ôi! thúy kiều ngọc nát vàng phai. 
Quân vương bưng mặt cho rồi, 
Quay đầu trông lại, máu trôi lệ giàng. 
Gió tung bụi mê man tản mác, 
Đương thang mây Kiếm Các lần đi, 
Vắng tanh dưới núi Nga My, 
Mặt trời nhạt thếch, tinh kỳ buồn tênh. 
Đất Ba Thục non xanh nước biếc, 
Lòng vua cha thương tiếc hôm mai. 
Thấy trăng luống những (5) đau người. 
Đêm mưa đứt ruột, canh dài tiếng chuông. 
PHút trời đất quay cuồng vận số, 
Bánh xe rồng đến chỗ ngày xưa. 
Đất bùn chổ chết còn trơ, 
Thấy đâu mặt ngọc? bây giờ Mã Ngôi! 
Đầm vạt áo, vua tôi giọt lệ, 
Gióng dây cương ngựa tế về đông. 
Cảnh xưa dương liễu, phù dung, 
Vị Ương, Thái Dịch hồ cung vẹn mười. 
Phù dung đó! Mặt ai đâu tá? 
Mày liễu đâu? Cho lá còn như! 
Càng trông hoa liễu năm xưa, 
Càng xui nước mắt như mưa ướt đầm. 
Xuân đào lý gió êm (6) huê nở, 
Thu khi (7) mưa rụng lá ngô đồnng, 
Kìa Nam Uyển, nọ Tây Cung, 
Đầy thềm ai quét lá hồng thu rơi? 
Vườn lê cũ những ai con hát, 
Mái tóc coi tắng phớt lạ lùng. 
Những ai coi giữ tiêu phòng? 
Mày xanh thử ấy nay cùng già nhăn. 
Trước cung điện nhìn sân đêm tối, 
Đom đóm bay gợi mối u sầu. 
Ngọn đèn khêu đã cạn dầu, 
Khó thay, giấc ngủ dễ hầu ngủ xong! 
Tiếng canh tối tùng tùng điểm trống, 
Năm canh dài chẳng giống đêm xưa. 
Sông Nhân lấp lánh sao thưa, 
Trời như muốn sáng, sao chưa sáng trời? 
Trên mái ngói, sương rơi ướt lạnh, 
Trong chăn nằm, bên cạnh nào ai? 
Cách năm sống thác đôi nơi, 
Thấy đâu hồn phách vãng lai giấc nồng? 
Khách đạo sĩ Lâm Cùng có gã, 
Chơi Hồng Đô phép lạ ( thần thông. 
Xót vì vua chúa nhớ nhung, 
Mới sai phương sĩ hết lòng ra tay. 
Cưỡi luồng gió như bay như biến, 
Trên trời xanh dưới đến đất đen. 
Hai nơi bích lạc, hoàng tuyền, 
Dưới trên tìm khắt, mơ huyền thấy chi! 
Sực nghe nói, tìm đi mé bể, 
có non tiêu ngoài phía hư không. 
Rỡ ràng (9) cung điện linh lung, 
Xa trông năm sắc mây lồng đẹp sao! 
Trong tha thướt biết bao tiên tử, 
Một nàng tiên tên chữ Thái Chân. 
Mặt hoa da tuyết trắng ngần, 
Dáng (10) như người ấy có phần phải chăng? 
Mái tây gõ cửa vàng then (11) ngọc, 
Cậy đưa tin Tiểu Ngọc, Song Thành. 
Nghe tin sứ giả Hán đình, 
Cửu hoa trong trướng giật mình giấc mơ. 
Cầm áo dậy, thẩn thơ buồn bực. 
Mở rèm châu bình bạc lần ra. 
Bâng khuâng nửa mái mây tà, 
Thềm cao xuống chiếc mũ hoa lệch đầu. 
Phới tay áo bay màu trước (12) gió, 
Giống Nghê Thường khúc múa năm xưa. 
Lệ giàn mặt ngọc lưa thưa, 
Cành lê hoa chíu (13) hạt mưa xuân đầm. 
Ngừng nước mắt âm thầm buồn bã. 
Đội ơn lòng, xin tạ quân vương. 
Từ ngày cách trở đôi phương, 
Vắng tanh tăm tiếng, mơ màng hình dong. 
Nơi đế điện dứt vòng ân ái, 
Chốn tiên cung thư thái tháng ngày. 
Cõi trần ngoảnh lại mà hay, 
Tràng An chẳng thấy, thấy đầy bụi nhơ! 
Lấy chi tỏ tình xưa thâm thú (14)? 
Gửi cành thoa vật cũ cầm (15) xuôi. 
Thoa vàng hộp khảm phân đôi. 
Nửa xin để lại, nửa thời đem đi. 
Chỉ xin nguyện lòng ghi dạ tạc. 
Tựa thoa vàng bền chặt (16) không phai. 
Thời cho chách trở đôi nơi, 
Nhân gian rồi với trên trời gặp nhau. 
Ân cần dặn mấy câu lâm biệt, 
Lời thề xưa lòng biết với lòng. 
Nửa đêm (17) Trùng thất trăng trong (18) 
Trường Sinh sân điện vắng không bóng người. 
Xin kết nguyện chim trời liền cánh, 
Xin làm cây cành nhánh liền nhau. 
Thấm chi trời đất dài lâu. 
Giận này (19) dằng dặc dễ hầu có nguôi... 

Tản Đà 
Tháng 12-1934 
Việt Nam Văn chương Trích diễm 1961 

Chú thích: 

1. Toi 
2. Biết 
3. Êm ái 
4. Mùa xuân 
5. đã 
6. Đêm 
7. Kia 
8. Hoá 
9. Rõ ràng 
10. Dễ 
11. Khoá 
12. Ngọn 
13. Chĩu 
14. Thăm thú 
15. Đem 
16. Chắc 
17. Là đêm 
18. Ngồi chung 
19. Hờn đâu 
* 
Bản dịch của Trường Xuân Phạm Liễu 

Bài ca Trường Hận 

Đường minh Hoàng , người say mê sắc đẹp 
Đã bao năm ngự trị chốn Đô thành 
Mải kiếm tìm cho được gái xuân xanh 
Đành thất vọng ! Bổng một chiều xuân ấy 

Nhà họ Dương có gái hiền lộng lẫy 
Chốn khuê phòng chưa ai biết ai hay 
Trời sinh ra nhan sắc đẹp thế này 
Sao nỡ để rơi vào trong quên lãng ! 

Một buổi mai kia trời bừng xán lạn 
Nơi ngai vàng nàng được tuyển vào cung 
Một nụ cười càng thêm một não nùng 
Bao cung nữ sáu cung đành khuất phục 

Dẫu trau giồi phấn son cùng một lúc 
Khi nhìn nàng tắm ở suối xuân mơ 
Da trắng mịn ngà ngọc đẹp ý thơ 
Xuân bớt lạnh thiết tha tình thăm thẳm 

Kẻ hầu hạ nàng giai nhân say đắm 
Tóc mây tha thướt nhè nhẹ bước vàng 
Màn phù dung êm ái với thời gian 
Đêm xuân ngắnđêm tàn ngày ẻo lả 

Buổi ngự triều vua ngự ra chậm quá 
Yến tiệc vuiân ái mãi tưng bừng 
Xuân dù đi xuân lại vẫn còn xuân 
Ba nghìn cung nử dung nhan sáng chói 

Chỉ mình nàng được đúc vua sũng ái 
Đúc nhà vàng để cung phụng người yêu 
Lầu ngọc cao ân ái mãi nuông chiều 
Anh em nàng dù trai hay là gái 

Bổng lộc nhiều, tước phong vui thư thái 
Được vinh quang ở toà rộng dãy dài 
Làm cho thiên hạ những ai ai 
Ao ước được sinh ra nhiều con gái 

Khúc nhạc tiên phiêu diêu cao vọng mãi 
Chốn Ly cung rờn rợn tít mây xanh 
Hát ca vũ khúc, nhạc trổi lay thành 
Vua say đắm suốt ngày như chưa đủ 

Bỗng từ đâu trống Ngư dương nước lũ 
Niềm hãi kinh đâu vũ khúc nghê thường 
Chốn Đô thành khói bụi mịt mù tung 
Nghìn xe ngựa miền tây nam tẩu thoát 

Dìu nhau đi từng bước đường ngơ ngác 
Cờ Thuý hoa phơ phất lại phất phơ 
Sáu quân đi trong thù hận dật dờ 
Mà trước ngựa Quí Phi ôi đâu nữa 

Chiếc thoa rơi ai người thu lên hộ 
Ngọc Thuý kiều Kim tước đã ly tan 
Đức vua ta che mặt nỗi kinh hoàng 
Ngoảnh mặt lại máu trào sôi ngấn lệ 

Vàng bụi mờ tung gió sầu kể lể 
Đường thang mây lên Kiếm các tan tành 
Sừng sửng Nga mi không kẻ bộ hành 
Bóng cờ rũ, bóng tà dương nhớ tiếc 

Đất Ba Thục non xanh xanh nước biếc 
Riêng vua ta mai tối khổ vì tình 
Chốn Hành cung nhìn trăng nhạt bất bình 
Đau lòng quá sắc màu trôi ảm đạm 

Mưa đêm buồn chuông sầu rơi thê thảm 
Vận đất trời quay tít cuốn nhanh nhanh 
Đất Mã ngôi một chuyến lại du hành 
Giai nhân hỡi ,đây bùn lầy khô đóng 

Cả vua tôi lệ mờ mi mắt đọng 
Áo lệ sầu nguời đẹp đã ra đi 
Vĩnh biệt ôi đứng lặng chẳng nói gì 
Quay về đông ngựa người xuyên một mạch 

Chốn hoàng thành qua bao ngày ly cách 
Cung Vị ương, cánh dương liễu phù dung 
Hồ Thái dịch nước sao có ngại ngùng 
Chừng nấn ná mặt người yêu như thể 

Vóc phù dung mày liễu sao đẹp thế 
Cảnh tượng này không nhỏ lệ làm sao 
Gió xuân sang đào lý mỉm cười chào 
Ngô đồng rụng mưa thu về tơi tả 

Vườn Nam uyển Tây cung sầu héo lá 
Ngổn ngang sầu hồng rụng lá hoa rơi 
Chẳng cần một ai quét nhặt hộ cho nguời 
Vườn lê đó bao nhiêu là con hát 

Mà chừ đây mái đầu xanh đã bạc 
Bao cung nga thư thái chốn tiêu phòng 
Đến nay chừng duyên số vẫn long đong 
Nhìn cung điện nhuộm màu thê lương quá 

Ánh đóm bay chập chờn như tàn tạ 
Ngọn đèn đơn bấc lụn dĩa dầu vơi 
Giấc mơ tan thổn thức, giấc rã rời 
Trống sang canh chậm buồn xao xuyến lạ 

Sông Ngân hà chiếc sao rơi lả tả 
Đêm vẫn dài trời chưa sáng đêm ơi 
Mái uyên ương sương nặng hạt rơi rơi 
Nệm phỉ thuý lạnh lùng trong da diết 

Mang mang buồn bao thu thương tử biệt 
Phách hồn ai chẳng vào mộng cùng ta 
Đất Lâm cùng có đạo sĩ không xa 
Miền Hồng đô đã bao ngày không sá 

Biến phách nhâphồn thần thông phép lạ 
Cảm vì vua từng thổn thức băn khoăn 
Lời trao lời dặn bảo rất ân cần 
Lướt gió tung mây trá hình tan biến 

Vào trời xanh xuyên đất dày biến chuyễn 
Chốn Hoàng tuyền Bích lạc cố khai thông 
Đôii nơi mờ mịt không lại hoàn không 
Bỗng lại nghe xa xa ngoài hải đảo 

Chốn non Bồng lung linh trong huyền ảo 
Cung điện ngọc ngà ,cung điện vàng son 
Năm sắc mây lồng chiếu ánh tươi ròn 
Bao tiên nữ cùng nhau say mộng ước 

Có Thái Chân vóc diễm kiều tha thước 
Mặt như hoa ,da như tuyết trắng ngần 
Có phải chăng người cũ đã dự phần 
Nên mái tây chốn cửa vàng then ngọc 

Nhờ hầu tiên Song thành và Tiểu ngọc 
Mách Thái chân có sứ giả Đường đình 
Giấc mộng vàngtrong truớng bổng hãi kinh 
Bâng khuâng nàng vội vàng cài xiêm áo 

Mở rèm châu nàng rón rén bước ra 
Mũ đội lệch từ thềm cao ảo não 
Gió hiu hiu đưa đẩy áng mây tà 
Vóc ngọc ấy lệ sầu rơi lả tả 

Cành hoa lê lấm tấm hạt mưa xuân 
Tình ngưng đọng nàng cúi đầu bái tạ 
Ân trùng phùng xin cảm mến quân vương 
Thuở cách trở âm dương từ chia biệt 

Điện Chiêu dương ân ái cũng tan tành 
Chốn Bồng lai tháng ngày dài nhớ tiếc 
Cõi trần hoàn vời vợi nổi monh manh 
Tràng an đâu nữa bụi mờ tung gió 

Tình hận sầu kỷ vật mối tình xa 
Hợp khảm, thoa vàng của ngày xưa đó 
Nửa gởi nàng còn nử a để cho ta 
Nguyện một lòng khắc sâu vào xương tuỷ 

Bền chặt nhu vàng có thuở nào phai 
Rồi ra ta sẽ có ngày gặp lại 
Dù cõi trần tiên giới vẫn là hai 
Giờ chia cách lòng dặn lòng chắc nịch 

Giữ lời thề gắn bó giữa đôi ta 
Hễ cứ mổi năm vào đêm thất tịch 
Điện Trường sinh ân ái sẽ chan hoà 
Nói nhỏ với nàng một lời chí thiết 

Xin luân hồi quay mãi đến kiếp sau 
Ở trên trời làm đôi chim mải miết 
Sãi cánh bay đôi cánh vỗ vào nhau 
Ở dưới đất làm đôi cây liền nhánh 
Đẹp xanh rờn cành nọ tiếp cành kia 

Trời đất hỡi muôn đời còn tan tác 
Chớ hận này man mác thuở nào quên.*

Bản dịch của Trần Nhất Lang 

Hán Hoàng mơ tưởng người khuynh quốc 
Tìm bao năm có được đâu ai 
Gái Dương ba bẩy quả mai 
Phòng khuê khép kín chưa hay người nào. 
Trời sinh đẹp làm sao nỡ bỏ 
Một sáng kia tuyển ở bên vua 
Mỉm cười trăm vẻ dễ ưa 
Sáu cung nhan sắc cũng thua nhạt mờ. 
Mùa xuân lạnh ngâm hồ nước ấm 
Da mịn màng suối tắm người hoa 
Nữ tỳ đỡ nhẹ thân ngà 
Buổi đầu mưa móc mặn mà vua ban. 
Tóc mây lượn, trâm vàng mặt ngọc 
Màn phù dung ấm áp đêm xuân 
Đêm xuân dài cũng có ngần 
Ngự triều buổi sáng trễ tràng quân vương. 
Hầu vui, yến trăm đường bận rộn 
Xuân rồi xuân, đêm chốn cung vua 
Ba ngàn người đẹp sẵn chờ 
Tấm lòng sủng ái ban cho riêng nàng. 
Đêm đêm tới nhà vàng ân ái 
Lầu tiệc tan, mưa rải tình xuân 
Hiển vinh gia tộc ngàn lần 
Mẹ cha trọng gái, có phần rẻ trai. 
Ly Cung ngất tầng mây xanh ngát 
Quyện gió đưa tiên nhạc khắp nơi 
Tiếng ca, điệu múa nụ cười 
Dặt dìu đàn sáo, đẹp lời quân vương. 
Tiếng trống trận Ngư Dương dậy đất 
Khúc Nghê Thường tan mất nào hay 
Chín tầng thành khuyết bụi bay 
Muôn xe, ngàn ngựa xuống tây nam liền. 
Cờ thúy hoa ngả nghiêng mỏi mệt 
Trăm dậm dài cách biệt kinh đô 
Sáu quân dừng bước bất ngờ 
Quí Phi tự tận bây giờ xác hoa. 
Không ai nhặt cành thoa rơi đất 
Cả thúy kiều, kim tước, ngọc tao 
Nhà vua che mặt đớn đau 
Ngoảnh đầu trông lại, lệ dào chứa chan. 
Gió hiu hắt, bụi vàng tan tác 
Đường sạn mây Kiếm Các tìm nơi 
Nga Mi quạnh quẽ bóng người 
Tinh kỳ buông rủ, mặt trời bạc phai. 
Sông Ba Thục xanh dài, núi biếc 
Vua nhớ nhung, thương tiếc sớm chiều 
Hành cung bóng nguyệt cô liêu 
Đêm mưa xé ruột nhịp đều tiếng chuông. 
Trời đất chuyển, quân vương trở lại 
Qua chỗ xưa ngần ngại dừng cương 
Mã Ngôi nấm mộ bên đường 
Đất bùn một đống, người thương thác rồi! 
Cùng ứa lệ vua tôi ướt áo 
Lỏng giây cương ngựa rảo cửa đông 
Phù dung hoa cũ, liễu buông 
Vẫn hồ Thái Dịch, Vị Ương cung vàng. 
Hoa sen đó, mặt nàng đâu tá 
Mày ngài đâu, đây lá liễu buông 
Càng nhìn cảnh cũ càng thương 
Khôn cầm giọt lệ sầu vương long bào. 
Hoa xuân nở lý đào khoe sắc 
Lá ngô bay rơi rắc trong mưa 
Tây Cung, Nam Nội ngày xưa 
Lá hồng rụng đỏ, cỏ thu đầy thềm. 
Đoàn ca kỹ Lê Viên tóc trắng 
Chốn tiêu phòng nội giám, cung nhân 
Mày xanh nay đã má nhăn 
Đóm bay, bấc lụn trở trăn giấc hồ. 
Canh dài, trống điểm giờ vọng lại 
Lấp lánh sao thưa dải Ngân Hà 
Uyên ương mái ngói sương sa 
Lạnh chăn phỉ thúy, biết là vắng ai! 
Kể ly biệt đã hai năm chẵn 
Hồn phách không lai vãng trong mơ 
Có đạo sĩ, khách Hồng Đô 
Chiêu hồn người chết năm xưa hiện về. 
Cảm đức vua nỗi bề thương nhớ 
Sai người tìm khắp ở mọi nơi 
Cỡi mây, lướt gió mù khơi 
Suối vàng, thượng giới tìm người ngày xưa. 
Đi cùng chốn vẫn chưa thấy mặt 
Nơi hoàng tuyền, bích lạc vắng không 
Chợt nghe tiên núi biển đông 
Chập chờn giữa khoảng mịt mùng hư vô. 
Lầu gác hiện, mây phô năm sắc 
Các tiên nga dáng ngọc thướt tha 
Một nàng da tuyết, mặt hoa 
Giống như người ấy, tự là Thái Chân. 
Gõ mái tây cửa vàng, khoá ngọc 
Báo Song Thành, Tiểu Ngọc tấu chương 
Nghe tin xứ giả Hán Vương 
Trướng hoa nàng bỗng kinh hoàng hồn mơ. 
Nâng vạt áo thẫn thờ thức giấc 
Cánh rèm châu màn bạc mở ra 
Tóc mây nghiêng xõa la đà 
Mũ hoa đội lệch xuống nhà bước sen. 
Bay phất phới áo tiên trước gió 
Giống khi xưa khúc múa Nghê Thường 
Nét sầu in mặt giọt Tương 
Cành lê xuân đẫm mưa sương hoa đầy. 
Ngưng nước mắt : “Thiếp đây xin tạ 
Tin tức không, vắng cả dung nhan 
Chiêu Dương ân ái đã tàn 
Tháng ngày tiên giới thanh nhàn Bồng Sơn. 
Ngoảnh mặt lại thế gian trông xuống 
Trường An đâu, thấy cuốn bụi trần 
Xin đem vật cũ tình thâm 
Cành thoa, hộp khảm gửi làm của xưa. 
Xin lưu lại nhánh thoa, mảnh hộp 
Khảm, thoa vàng tách một thành hai 
Như thoa, lòng mãi không phai 
Nhân gian, tiên cảnh có ngày gặp nhau”. 
Lúc lâm biệt mấy câu nhắn nguyện 
Hai lòng riêng biết chuyện thề xưa 
Nửa đêm song thất (7-7) trăng mờ 
Trường Sinh thệ ước canh khuya vắng người: 
“Xin làm kiếp chim trời liền cánh 
Nguyện làm cây cùng nhánh bên nhau” 
Đất trời cũng chẳng dài lâu 
Hận này dằng dặc nguôi đâu được nào! 
*
Bản Dịch của Hà Thượng Nhân
hà thượng nhân dịch
Trường Hận Ca
Bạch Cư Dị

Vua nhà Hán trọng người quốc sắc
Cầu bao năm đã chắc gì thành ?
Họ Dương có gái tuổi xanh
Thâm khuê nuôi dưỡng rấp ranh còn chờ
Trời cho đẹp bao giờ phí bỏ?
Một sớm mai ngồi tựa quân vương
Miệng cười tươi nở bông hường
Sáu cung từ đó sắc hương lu mờ
Mùa Xuân lạnh lững lờ suối ấm
Hồ Hoa Thanh kỳ tắm thơm tho
Nói sao cho hết ơn vua
Chung quanh thị nữ tha hồ nâng niu
Sáng dạo gót tóc theo gió lộng
Ðêm trướng hoa phủ mộng phù dung
Phù dung giấc mộng não nùng
Ðêm Xuân ngắn ngủi vô cùng vì đâu ?
Kể từ đó buổi chầu trễ nãi
Tiệc vui chơi mê mãi đêm ngày
Ba nghìn cung nữ buồn thay
Chỉ riêng đắm đuối mê say một người !
Chốn lầu ngọc đêm tươi má phấn
Yến tiệc tan lại quấn quít nhau
Một nhà trai gái trước sau
Thấm ơn mưa móc nói sao cho cùng !
Bậc cha mẹ ở trong thiên hạ
Gái hơn trai chẳng lạ lùng gì !
Ly cung mái lợp mây che
Nhạc tiên chốn chốn đều nghe rộn ràng
Tiếng ty trúc âm vang sau trước
Múa lại ca vui thực là vui !
Cơn vui ngày tháng kéo dài
Ngủ dương chiêng trống ầm ầm kéo sang
Ôi thôi khúc nghê thường dang dở
Chốn cung đình khói lửa xôn xao !
Ngựa xe rối rít ra vào
Tây Nam xa giá cờ đào quạnh hiu
Ði lại nghĩ chín chìu ruột thắt
Trăm dặm ngoài sĩ tốt dừng chân
Thôi đành thôi nhé ! Mỹ nhân!
Hoa tai dưới đất ai cầm nhặt cho ?
Tao đầu ngọc là trò rơm rác
Thoa bằng vàng tan tác dưới chân
Nhà vua che mặt tần ngần
Ðành thôi đứt ruột ba quân hả lòng!
Quay nhìn lại ròng ròng máu lệ
Bụi vàng bay gió xé trời chiều
Ðường lên kiếm các cheo leo
Nga Mi dưới núi vắng teo bóng người
Cờ nghiêng ngả mặt trời đã nhạt
Núi cùng sông bát ngát màu xanh
Sớm hôm dằng dặc mối tình
Hành cung trăng cũng vì mình thương tâm
Ðêm mưa gió chuông ngân đứt ruột
Ðất trời xoay lại được hồi loan
Ðến đây lòng những bàn hoàn
Ở đi chẳng dứt phân vân trù trừ
Ôi ! Mặt ngọc bây giờ chẳng thấy
Gò Mả Ngôi, cỏ ấy bùn nhơ
Vua tôi nhìn lại thẫn thờ
Lệ rơi thấm áo còn ngờ chiêm bao
Thẳng kinh khuyết ào ào vó ngựa
Vườn ao còn như thuở nào xưa 
Phù dung Thái dịch lưa thưa
Vị ương liễu vẫn còn chưa đổi màu !
Nhìn phù dung lòng đau như cắt
Phù dung trông giống mặt người xưa
Mày ai lá liễu đong đưa
Lòng sao lòng chẳng ngẩn ngơ hởi lòng ?
Xuân, đào lý nở tung trước gió
Mưa Thu về vàng võ cành ngô
Hai cung cỏ úa tiêu sơ
Lá rơi ngập lối bây giờ ai vun ?
Các con hát ở vườn lê cũ
Tóc bạc trông vò võ thời gian
Phòng tiêu Thái giám thở than
Răng long cũng lẽ tuần hoàn xưa nay!
Nhìn đom đóm tối bay le lói
Khêu ngọn đèn tay gối bàn tay
Ta nghe tiếng trống canh chầy
Sông Ngân lóng lánh đêm nay sắp tàn !
mái ngói lạnh giọt sương tí tách
Mền thúy êm lạnh ngắt mình ta
Hỡi ơi ! Sống thác bao la 
Mộng sao chẳng thấy về mà thăm nhau !
Ở Lâm cùng nghe đâu đạo sĩ
Tay ấn cao có thể gọi hồn
Thương vua trằn trọc đau buồn 
Mới nhờ người thử truy tầm một tay
Nhanh như chớp cưỡi mây lướt gió
Thôi thì đi đây đó chơi vơi
Cao, lên tít tận đỉnh trời
Ðất sâu lại đã về chơi hoàng tuyền
Trải khắp cả hai miền chẳng thấy
Bỗng chợt nghe chốn ấy mơ hồ
Giữa khơi sóng bạc lô xô
Núi tiên cung điện tựa hồ bồng lai
Bầy tiên dạo khoan thai tha thướt
Có một nàng phảng phất Thái Chân
Mặt hoa da tuyết trắng ngần
Cửa vàng khẽ gõ một lần xem sao
Nhờ Tiểu Ngọc trình vào cho rõ 
Báo Long thành có sứ nhà vua
Nghe tin trướng gấm hồn mơ
Nhẹ thu vạt áo, sững sờ ngồi lên
Vén rèm châu bước liền ra cửa
Mái tóc mây lệch nửa vầng khăn
Nhẹ nhàng bước xuống thềm loan
Ðôi tay áo rộng theo làn gió bay
Tưởng điệu múa của ngày năm nọ
Khúc Nghê Thưởng lả chả châu rơi
Cành lê mưa điểm giữa trời
Ngậm sầu ngưng lệ tạ người là đây
Chuyện ân ái từ nay chẳng tưởng
Chốn Bồng lai ngày tháng dài lâu
Cúi trông xuống cõi bể dâu
Trường An chẳng thấy, thấy đâu bụi mù !
Ðây vật cũ nghìn thu tâm sự
Kính dâng lên nghĩa nọ tình kia
Thoa vàng, hộp đá, xin chia
Nửa nơi tiên cảnh, nửa về trần gian
Lòng chỉ nguyện như vàng như đá
Tiên với trần có sá gì đâu !
Rồi đây ta lại gặp nhau
Trước khi lâm biệt , nhắc câu thề bồi
Câu thề bồi chỉ hai người biết
Ðiện Trùng sinh, trùng thất ngày nào
Nửa đêm vắng vẻ làm sao
Thề ràng : liền cánh, trước sau liền cành
Ðất thăm thẳm trời xanh dằng dặc
Trời đất kia đã chắc gì bền
Hận này mới thật triền miên

Hà thượng Nhân
*
Bản dịch của Nguyễn phước Hậu-- 

Vua Hán say mê sắc hại đời 
Bao năm tìm kiếm uổng công thôi 
Họ Dương con gái xuân vừa chớm 
Nuôi dạy buồng the chẳng biết ngoài . 

Vẻ đẹp trời sinh khó bỏ hoài 
Một ngày được tuyển tựa bên ngai. 
Nhoẽn cười ngoảnh mặt trăm duyên dáng 
Trang điểm sáu cung, chẳng được ai ! 

Tiết xuân được tắm ở hồ Hoa , 
Nước ấm vuốt da trắng mịn mà , 
Tì nữ nâng niu như hết sức . 
Lần đầu được hưởng đức ân vua . 

Mây tóc, mặt hoa,ngọc giắt đầu. 
Trướng phù dung ấm trải đêm thâu. 
Đêm Xuân ngắn ngủi ,trời lên sớm 
Từ đấy vua ra chậm buổi chầu . 

Mua vui, hầu tiệc lúc nào ngơi 
Xuân lại, đêm qua hưởng thú đời. 
Sáu viện ba ngàn cung nữ đẹp, 
Ba ngàn yêu dấu chỉ riêng người . 

Hầu hạ đức vua điện ngọc vàng 
Chiều xuân êm ái tiệc lầu tan. 
Giỏi thay một gái sang dòng họ, 
Cấp đất,anh em được tước quan . 

Thiên hạ,lòng cha mẹ đổi thay, 
Sinh con được gái quý hơn trai. 
Ly sơn cung điện mây xanh ngút 
Nhạc tấu, gió đưa mấy dặm dài . 

Sáo đàn, điệu múa hát hòa khoan 
Vua chẳng xem xong tất cả màn. 
Bỗng trống Ngư Dương vang dậy đất 
“Nghê thường y vũ“ phải kinh hoàng . 

Thành khuyết chín tầng khói mịt bay 
Ngựa xe nghìn cổ tản nam tây 
Cờ hoa, tàn thắm nghiêng rơi bỏ 
Khỏi cổng thành tây trăm dặm dài . 

Sáu quân dừng bị bao vây hết 
Đầu ngựa,gái mày đành chịu chết . 
Kim tước ,bông vàng, ngọc giắt đầu 
Rắc rơi trên đất không ai nhặt . 

Cứu không nổi phải đành bưng mặt 
Nhìn lại máu đào pha nước mắt . 
Kiếm các thang mây vẫn uốn quanh 
Bụi vàng tung gió đưa hiu hắt . 

Dưới núi Nga Mi vắng bóng người, 
Hàng cờ ủ rủ trắng màu trời 
Núi xanh đất Thục,sông biêng biếc 
Sáng tối nhớ nhung chẳng lúc nguôi . 

Hành cung lạnh lẽo, ánh trăng soi 
Tiếng kiểng đêm mưa đứt ruột rồi ! 
Đất chuyển trời xoay vua trở lại 
Mã ngôi dừng ngựa nở đâu rời ! 

Mă ngôi trong đống đất bùn sâu 
Chỗ thác còn người ngọc thấy đâu! 
Hướng cổng tây thành quen ngựa bước , 
Lệ rơi đẫm áo chúa tôi sầu . 

Về nơi vườn uyển cũng như thường 
Thái dịch hồ sen, liễu Vị ương. 
Nhớ mặt trông hoa mày lá liễu 
Cảnh còn, người mất :lệ trào tuôn! 

Gió xuân đào lý nở hoa say . 
Thu đỗ mưa ngô rụng lá bay, 
Lá ngập đỏ thềm không quét dọn. 
Tây cung nam nội cỏ thu đầy . 

Lê viện con em tóc bạc ra 
Tiêu phòng thái giám thị tỳ già . 
Ngọn đèn vàng võ, khêu lên bấc. 
Trước điện lặng tanh đóm lập lòa . 

Trống canh chầm chậm đếm đêm dài . 
Lấp lánh sông Ngân lúc sáng trời . 
Mái ngói uyên ương sương giá nặng 
Tấm chăn lạnh lẽo đấp cùng ai ? 

Sinh tử bao năm cách biệt nhau, 
Chưa từng gặp gỡ giấc chiêm bao . 
Lâm cùng đạo sĩ Hồng đô đến 
Tinh thuật gọi hồn trở lại mau . 

Vì cảm đức vua quá nhớ nhung, 
Ân cần đạo sĩ mới bằng lòng . 
Xé mây cỡi gió đi như chớp 
Xuống đất lên trời kiếm tứ tung . 

Trời biếc cỡi mây, đến suối vàng, 
Qua hai chốn ấy kiếm tìm nàng . 
Chợt nghe ngoài biển non tiên lạ 
Rờn rợn lung linh cõi ão không . 

Năm thức mây lồng,lầu gác mộng 
Thướt tha tiên nữ khắp bên trong 
Một người tên Thái Chân xinh đẹp 
Cũng tuyết làn da mặt má hồng . 

Kim khuyết mái tây thềm ngọc đợi 
Xin nhờ truyền báo đến Song thành. 
Nghe tin có sứ vua Đường tới 
Tỉnh giấc mơ hoa khẻ giật mình . 

Khép áo , đẩy chăn, người ủ rủ 
Bức mành bạc hé mở sau rèm 
Tóc mây lệch vẻ còn mê ngũ 
Mũ đội chưa ngay vội xuống thềm . 

Gió đưa vạt áo nhẹ nhàng bay 
Hệt khúc “Nghê thường y vũ” hay . 
Nặng hạt mưa xuân hoa ướt đẫm 
Âm thầm mặt ngọc lệ tuôn dài . 

“Đa tạ quân vương” mắt nghẹn ngào . 
Một lần từ biệt, khuất lời nhau . 
Chiêu Dương ân ái nay đành dứt . 
Ngày tháng Bồng lai dai dẳng sao ! 

Cúi nhìn xuống đất,cõi dương âm 
Không thấy Trường An,chỉ bụi trần . 
Hộp khảm,kim thoa xin gởi giúp 
Để nhờ vật cũ tỏ tình thâm . 

Để lưu mảnh hộp,một nhành thoa, 
Bẻ nhánh thoa vàng,mảnh khảm to. 
Chỉ nguyện lòng đây bền vàng khảm 
Người tiên, kẻ tục sẽ gần mà ! 

Từ biệt ân cần nhắc mấy lời 
Thề riêng ghi dạ của hai người. 
Điện Trường Sinh nửa đêm trùng thất( 7/7) 
Người vắng, vua ta được biết thôi : 

“Trên trời xin nguyện chim liền cánh” 
“Dưới đất nguyện làm cây nhánh liền” 
Trời đất dài lâu rồi sẽ tận 
Hận nầy dằng dặc, thuở nào quên! 
*
Bản dịch của NguyễnTâm Hàn -- 

Hán vương chuộng sắc khuynh thành 
Bao năm tìm kiếm tưởng đành phí công 
Có người con gái họ Dương 
Lớn khôn chỉ mới nơi buồng quẩn quanh 
Chẳng hoài nhan sắc trời dành 
Một ngày được tuyển vào thành hầu vua 
Miệng cười hoa thắm nhường thua 
Sáu cung nhan sắc ngẩn ngơ nghiêng mình 
Tắm hồ Xuân ấm Hoa Thanh 
Nước nguồn ấm áp tưới cành thiên hoa 
Liễu thân nào khác lụa là 
Nét kiều mới thấm ơn vua lần đầu 
Tóc mây lóng lánh ngọc châu 
Trời Xuân trướng ấm đêm thâu chóng tàn 
Dậy khi nắng đã chứa chan 
Ngự triều từ đó vua ban đổi giờ 
Suốt ngày yến tiệc vui đùa 
Qua đêm say đắm chỉ vua với nàng 
Ba ngàn cung nữ điện vàng 
Tình yêu thương đã dành sang một người 
Nét kiều nũng nịu không ngơi 
Ngất ngây trong ánh xuân tươi chan hoà 
Ơn sâu tràn phủ khắp nhà 
Hiển vinh cả họ gần xa được nhờ 
Nhân tình vào lúc bấy giờ 
Chỉ mong sinh gái, hững hờ con trai 
Điện Ly Sơn vút từng trời 
Nhạc tiên vang vọng khắp nơi dập dìu 
Giọng trầm, đàn sáo hoà theo 
Quân vương say đắm trăm chiều vui chơi 
Bỗng … Ngư Dương trống ngập trời 
Nghê Thường xiêm vũ tả tơi kinh hoàng 
Khuyết thành mù mịt bụi loang 
Hướng Tây Nam chạy cả ngàn ngựa xa 
Ngả nghiêng cờ lệnh Thúy Hoa 
Quá Tây môn cũng trăm qua dặm đường 
Lục quân cưỡng lại chẳng nhường 
Mỹ nhân trước ngựa thảm thương lìa đời 
Hoa vàng, trâm ngọc tả tơi 
Rớt trên mặt đất chẳng người đoái thương 
Vua không cứu được tiên nương 
Máu hoà nước mắt dọc đường tuôn rơi 
Bụi vàng tản mát khắp trời 
Gió hiu hắt thổi cảnh ôi não nùng 
Thang mây non Kiếm chập chùng 
Nga Mi qua lại người không thấy nhiều 
Trời buồn, cờ rũ tiêu điều 
Núi sông Thục biếc, sớm chiều nhớ nhung 
Nhạt nhoà trăng chiếu hành cung 
Mưa rơi, chuông vọng não nùng canh khuya 
Chuyển đời xa mã trở về 
Qua ngang chốn ấy bỏ đi chẳng đành 
Mã Ngôi bùn đất vô tình 
Đăm đăm nào thấy bóng hình nàng đâu 
Vua tôi mắt lệ nghẹn ngào 
Rã rời bước ngựa lối vào thành xưa 
Vẫn đây cảnh cũ thuở giờ 
Sen hồ Thái Dịch, liễu toà Vị Ương 
Sắc sen nhớ mặt người thương 
Mày ai...dáng liễu rủ buông tái lòng 
Cảnh xưa nhìn lệ tuôn dòng 
Trời Xuân đào lý trổ bông chẳng màng 
Mặc Ngô đồng chuyển lá vàng 
Tây cung, Nam nội cỏ hoang mọc đầy 
Lá khô rụng ngập đó đây 
Đám ca nhi cũ tóc phai nhạt rồi 
Hầu quan tuổi hạc da mồi 
Lập loè đom đóm trước nơi điện vàng 
Mộng tan, đèn bấc sắp tàn 
Trống cầm canh điểm khô khan đêm dài 
Sông Ngân lấp lánh sao trời 
Ngói uyên ương lạnh ướp hoài sương khuya 
Chăn xưa, hương cũ tái tê 
Âm dương cách biệt não nề bao năm 
Chưa lần trong mộng tìm thăm 
Có người đạo sĩ ở Lâm ghé Hồng 
Tài chiêu hồn phách tinh thông 
Thương vua cố dốc hết lòng tìm cho 
Xé mây đạp gió chẳng từ 
Đất trời quyết kiếm cho ra được nàng 
Trên…mây biếc, dưới …suối vàng 
Bóng giai nhân vẫn ngút ngàn mù tăm 
Từ nơi vùng biển xa xăm 
Cõi Bồng huyền ảo cuối tầm hư vô 
Lầu mây ngũ sắc điểm tô 
Dáng tiên tha thướt ngẩn ngơ lòng trần 
Có nàng tên gọi Thái Chân 
Mặt hoa ngó tựa giai nhân mong tìm 
Mái Tây gõ cửa đưa tin 
Nhị tiên vào tỏ nỗi niềm nàng hay 
Nghe tin Hán sứ tới đây 
Bên màn hoa bỗng tỉnh ngay giấc nồng 
Tung chăn, đẩy gối vừa xong 
Tiên y choàng vội từ phòng lướt ra 
Mới vừa thức, tóc loà xoà 
Thềm mây bước xuống, mũ hoa lệch đầu 
Phất phơ trước gió áo mầu 
Nhìn như Nghê khúc múa hầu trong cung 
Nghẹn ngào nước mắt tuôn dòng 
Mắt nhoà lệ lậy tạ lòng quân vương 
Từ lần ly biệt đoạn trường 
Tình ân ái điện Chiêu Dương hết rồi 
Non Bồng ngày tháng buông trôi 
Ngoảnh nhìn xuống lại cõi người trần gian 
Bụi mù phủ kín Trường An 
Xin trao kỷ vật được ban buổi đầu 
Cành kim thoa, hộp khảm mầu 
Hộp xin giữ mảnh, thoa thâu cành vàng 
Nguyện lòng như vật không tan 
Kẻ tiên, ngưòi thế hẳn còn mai sau 
Khi rời lời cuối đưa trao 
Truyện riêng dặn nhớ ghi sâu cho tường 
Đêm song thất nơi điện Trường 
Tâm thành riêng bóng khói hương vái trời 
Xin như chim được chung đôi 
Xin như cành mãi sống đời cùng cây 

Đất trời cũng tận một ngày 
Sầu tình sao mãi tràn đầy không vơi